Euro-optimisme en Europa-cynisme

De weg naar de hoop loopt langs de groei
Timothy Garton Ash in De Standaard –  vrijdag 27 januari 2012, 03u00
* ingekorte versie; zie De Standaard voor integrale tekst

Het is niet omdat de euro stilaan op een redding afstevent, schrijft TIMOTHY GARTON ASH, dat het politieke project waarvoor hij in het leven geroepen werd, af is. Er is nog veel wrok onder de mensen, en die gaat niet zomaar voorbij.

Woensdagavond gaf Angela Merkel in Davos een speech, zo degelijk als een Mercedes, waarin ze de top van de zakenwereld nog maar eens verzekerde dat de euro gered zal worden. Maar deze keer was het anders: deze keer leek haar publiek het te geloven. Dat roept meteen twee vragen op: waar is de groeistrategie, gesteld dat de euro inderdaad gered wordt? En wat zou een redding van de euro voor de ruimere Europese politiek betekenen?
( ………… )
Omdat de realiteit van de markten alles met het gevoel te maken heeft en de mensen die de markten ‘maken’ hier in Davos sterk vertegenwoordigd zijn, mogen we zeggen dat het gevoel zelf een deel is van de realiteit. De stemming kan weer veranderen. Dat zou zelfs de volgende dagen al kunnen gebeuren, als de schijnbare impasse rond de Griekse schuld niet wordt opgelost. Maar je merkt steeds vaker dat Griekenland als een geval apart beschouwd wordt. Als Griekenland failliet gaat, zou de eurozone erg snel moeten ingrijpen om te tonen dat ze niet zal toelaten dat Portugal hetzelfde lot ondergaat. Als dat lukt, zou het een positief keerpunt kunnen zijn. Men zou een grens hebben getrokken.

Groeistrategie
Laten we even veronderstellen dat de eurozone in het volgende halfjaar gered wordt. Dan zijn er twee problemen. Het eerste: waar moet de groei vandaan komen? Het Duitse soberheidsrecept, dat Merkel nodig denkt te hebben om haar weigerachtige Duitse kiezers te overtuigen (volgend jaar heeft ze nationale verkiezingen), de Bundesbank en het Duitse Grondwettelijk Hof hebben geen duidelijk antwoord op die vraag.

George Soros waarschuwde gisteren dat Europa een groeistrategie nodig heeft om niet in een deflatoire schuldenspiraal te belanden. Als de economieën inkrimpen en de belastinginkomsten dalen, zal de verhouding van de totale schuld tegenover het bbp zelfs stijgen. Eerder deze week publiceerde het IMF herziene groeiverwachtingen en voorspelde het dat de economie van de eurozone in 2012 met 0,5 procent zou krimpen – waarbij sommige landen uiteraard slechter zouden presteren dan andere en het Verenigd Koninkrijk samen met de eurozone zou achteruitgaan.

Zo komen we bij het andere probleem, dat van de politiek. Niet alleen de markten laten zich door percepties en emoties leiden, de democratieën doen dat ook. Op de markten beslissen de percepties en emoties van enkelingen, in de democratieën die van de massa. En het klimaat in Europa is erg slecht. Lees de kranten, kijk naar de televisie, raadpleeg de opiniepeilingen, luister naar de debatten in de nationale parlementen, kijk naar de betogingen in de straten: er valt heel weinig te bespeuren van wat Merkel gisteren het geluk noemde ‘van samen dingen vormgeven’.

Er leeft veel wrok tussen de landen. De Grieken wrokken tegen de Duitsers en de Duitsers tegen de Grieken; de landen van het noorden tegen die van het zuiden; de Britten tegen zowat iedereen en zowat iedereen tegen de Britten. Niemand heeft nog vertrouwen in het Europese project. En er heerst een wijdverspreid scepticisme, misschien zelfs cynisme, tegenover de politici op nationaal en Europees niveau.
( ……….. )

Ontwerpfouten
Het zou dwaas zijn te beweren dat de euro de beste en kortste weg naar deze grotere doelstellingen is geweest. Als de euro niet bestond, zou men hem nog niet meteen moeten invoeren. Maar hij bestaat nu, met alle ontwerpfouten die aan het licht gekomen zijn. We moeten roeien met de riemen die we hebben. Teruggaan zou erger zijn dan vooruitgaan. Hoe moeilijk het ook zal worden, de Europeanen moeten de ontwerpfouten beetje bij beetje verhelpen, binnen de noodzakelijke beperkingen van de nationale democratieën en aangevuld met een groeistrategie. ….. Angst heeft de euro misschien gered. Nu hebben we hoop nodig om een Europees antwoord op de Arabische lente te vinden.

REACTIES    –  zie ook de Standaard

Op 27 januari 2012,  zei Jerry Mager:
Dat gevoel mede onze werkelijkheid schept en bepaalt, ben ik met TGA eens. Vooral in ons mediatijdperk is dat sterk het geval. Dus ook die wrok vormt onze realiteit mee. En momenteel vooral het gevoel van angst voor wat ons zou kunnen gebeuren indien “de euro faalt.” Dat laatste weet niemand en ieder scenario lijkt mij daarom even aannemelijk. Rancune, angst en cynisme werken remmend op een helingsproces. TGA beschouwt hoop als voornaamste bestanddeel voor een herstel. Maar waar halen we die hoop vandaan, wanneer het redden van de munt de wrok en rancune slechts doet groeien? TGA observeert ad rem dat het eventuele voortbestaan van de euro niet betekent dat wij dichterbij het beoogde grotere politieke project raken, oftewel: mind doesn’t follow money. Een munt zonder land en zonder volk is een zielloos ding, waar niemand echts iets mee heeft.

Wat TGA voorstelt – roeien met de riemen die je hebt – betekent in de praktijk dat we tegen beter weten blijven dweilen met de kraan open, hetgeen de rancune zal bestendigen en wellicht doen groeien. Want je kunt nog zulke sluitende en strakke regels en strenge sancties bedenken, die blijven altijd te omzeilen voor partijen die kwaad willen. Kijk maar naar de voorgeschiedenis van Griekenland. Ook de Fransen en Duitsers wisten van wanten. Waar voortgaan op deze manier en in deze samenstelling op uitdraait, is een lange lijdensweg van hoofdzakelijk harmonisatie van de constituerende culturen en respectieve mindsets in de lidstaten – ‘volksaard’ is nu een taboewoord, vandaar dat ik mindset gebruik. Of dat ooit helemaal zal lukken, betwijfel ik. Moet je dat trouwens willen? ‘GLORY be to God for dappled things,’ zegt GM. Hopkins. Neem alleen al de verschillende talen. Overal in de wereld lijken centrifugale krachten juist in opmars en geen centripetale. Kijk maar naar België.

Politiekers zullen dat daarom nooit vanuit dit perspectief presenteren, maar ons met de angst proberen te regeren. Met angst kun je gehoorzaamheid (obedience) aftroggelen en met hoop wellicht enigszins gemotiveerde meegaandheid (compliance) bewerkstelligen. Maar wat we allemaal willen is liefst enthousiaste betrokkenheid (commitment) bij het project. Daartoe moeten we helaas snijden in eigen vlees. Ik denk aan die bijbeltekst van de hand, de voet en het oog die u hinderen en die ge beter van u kunt werpen. De BV Europa saneren en (voorlopig) downsizen tot neuro en eventueel zeuro, klinkt nu nog als vloeken in de kerk, maar ik geloof dat op den duur dit nog onsympathiek klinkende tussen-alternatief onder ogen gezien zal moeten worden. Vanuit die kern kan groei opnieuw plaatsvinden, onder gunstigere condities en in vruchtbaardere bodem. De hoofdvraag die bij dit al nooit duidelijk beantwoord wordt, luidt wiens en welke belangen het beste worden gediend met voortdoen zoals nu.